(phần tiếp theo của:
>>7 tính cách và lối sống của người Phần Lan (phần 1) )
Tôn trọng luật pháp
Tôn trọng pháp luật và các quy ước của xã hội cũng là một nét tiêu biểu trong tính cách của người Phần Lan.
Trẻ em Phần Lan được học ngay từ cấp cơ sở từ luật giao thông đến luật bản quyền. Khi sử dụng ảnh hay đoạn trích cho ấn phẩm từ một nguồn nào đó, tác giả của bức ảnh hay đoạn trích đều được hỏi ý kiến, và nhận thù lao đúng mức đồng thời nguồn được hiển thị trên ấn phẩm. Các quy định liên quan đến giao thông (cấm uống rượu, bia, tốc độ hay những nơi cấm đỗ…) nhìn chung được chấp hành một cách nghiêm túc và tự giác.
Khi bước chân lên các phương tiện giao thông công cộng, nếu chưa có vé mua trước bao giờ người Phần Lan cũng chuẩn bị sẵn tiền hoặc ví trên tay và nhìn trước ngó sau chờ người bán vé đến để mua vé. Tôi đã nhiều lần chứng kiến những người vừa mua vé xong là xuống tàu vì tàu đến ga họ cần xuống. Ở các điểm qua đường rất hiếm khi có người vượt qua đèn đỏ dù lúc đó không có phương tiện giao thông.
Tháng 11/2015, truyền thông thế giới, trong đó có rất nhiều báo Việt Nam đưa tin thủ tướng Phần Lan đã phải ngồi trong nhà vệ sinh của máy bay trong một chuyến bay khẩn vào sáng sớm từ Helsinki về Oulu vì cả hai vợ chồng chỉ có một vé và ông phải nhường ghế cho vợ. Nhờ có tinh thần thượng tôn pháp luật như vậy mà theo một khảo sát mới đây, Phần Lan là một trong ba quốc gia ở châu Âu có chi phí thấp nhất dành cho cảnh sát và an ninh.
Giống như người Đức, người Phần Lan rất coi trọng sự chính xác về thời gian và tôn trọng lời hứa. Các phương tiện giao thông công cộng hoạt động rất đúng giờ và tại mỗi bến đỗ đều có biển báo giờ phương tiện đến. Lỡ hẹn là một điều tối kỵ và chậm khoảng 15 phút, ngay cả trong những cuộc gặp không chính thức cũng bị coi là khiếm nhã và thể hiện tác phong bệ rạc. Các phương tiện giao thông công cộng, các buổi biểu diễn nghệ thuật, các sinh hoạt tập thể đều diễn ra rất đúng giờ.
Bất kỳ ai không thực hiện đúng thời gian đã đăng ký ở một cơ quan phục vụ công cộng nào đó của địa phương (chẳng hạn như khám bệnh hay tư vấn) đều bị phạt tiền. Với công việc, người Phần Lan chuẩn bị rất kỹ càng, chu đáo trước khi thực hiện. Giấy mời dự các cuộc họp, hội thảo bao giờ cũng được gửi trước ít nhất vài ba tuần, thậm chí cả tháng kèm với chương trình nghị sự. Các cơ quan dịch vụ, khi nhận được yêu cầu từ khách hàng bao giờ cũng giải quyết hay liên lạc lại theo đúng hẹn.
Người Phần Lan có tinh thần tự tôn dân tộc rất cao. Họ ít nói về mình nhưng rất quan tâm đến hiểu biết của người về họ, nhất là những thành tích thể thao hay sản phẩm công nghệ. Tuy không thích chỗ đông người, nhưng họ lại cuồng nhiệt tụ tập thâu đêm để chào đón các vận động viên, đội tuyển thể thao của nước mình giành chiến thắng trở về sau các cuộc thi quốc tế, như đón đội tuyển quốc gia khúc côn cầu vô địch thế giới trở về ở Helsinki năm 1995 và 2011.
Đặc biệt, người Phần Lan rất coi trọng và tin tưởng tuyệt đối ở chất lượng các sản phẩm do họ làm ra. Khác xa với tâm lý và thị hiếu “sính ngoại” phổ biến như của người tiêu dùng Việt Nam lâu nay, ở Phần Lan các sản phẩm trong nước (tiếng Phần Lan là kotimainen) kể từ đồ ăn, thức uống, trang phục đến các máy móc điện tử tinh vi nếu có mác Phần Lan (được ghi “Tehty Suomessa” hay “Made in Finland”) bao giờ cũng có giá cao và bán chạy hơn so với cùng mặt hàng ngoại nhập.
Lòng tự tôn dân tộc của người Phần Lan còn thể hiện rõ nét trong ngôn ngữ của họ. Phần lớn các từ tiếng nước ngoài khi sử dụng trong tiếng Phần Lan đều được nói và viết theo chính tả của tiếng Phần Lan. Hiện tượng lạm dụng từ nước ngoài trong ngôn ngữ Phần Lan rất hạn chế, mặc dù rất nhiều người nói được tiếng nước ngoài, nhất là tiếng Anh.
Gần gũi và yêu quý thiên nhiên
Con số hơn nửa triệu nhà nghỉ mùa hè trong rừng, bên hồ hay biển với dân số 5,5 triệu đã nói lên sự yêu quý và gắn bó với thiên nhiên của người Phần Lan. Không chỉ hòa mình vào thiên nhiên mỗi mùa hè mà thường ngày người Phần Lan cũng thích sống xa các trung tâm để sau giờ làm việc họ lại trở về với rừng cây, hồ nước. Sở thích này phản ánh bản sắc dân tộc của người Phần Lan: họ vốn là từ những người làm ruộng, chăn nuôi, trồng rừng và đánh cá.
Không chỉ ở các vùng quê, ngay ở các thành phố lớn, khu công nghiệp, các tòa nhà, công xưởng cũng xen lẫn trong các hàng cây. Các công trình kiến trúc của Phần Lan đều được thiết kế dựa vào quang cảnh tự nhiên nơi công trình hiện diện. Họ tận dụng chứ không chinh phục thiên nhiên. Khi xây dựng các công trình họ rất tránh chuyện phải di dời, phá bỏ các công trình có sẵn, trái lại họ tận dụng và cải tạo chúng.
Trên nhiều tuyến đường cao tốc mới được mở qua các khu rừng, người ta phải làm những chiếc cầu nhỏ trên đó trồng cây để cho thú vật đi qua. Ở những chỗ này thường có những tấm biển nhắc nhở lái xe tránh bấm còi, tránh gây tiếng động lớn khiến thú vật hoảng sợ. Cách trung tâm thủ đô Helsinki không xa (chỉ khoảng 15 phút lái xe) có khu bảo tồn thiên nhiên Viikki với rừng cây tự nhiên, trang trại, đầm lầy và nhất là vườn chim rộng 250 ha với khoảng 284 loài chim thường lui tới và cư ngụ.
Người Phần Lan cũng rất yêu quý động vật, nhất là với vật nuôi. Năm 1996, Nghị viện Phần Lan đã thông qua Luật về an toàn và chăm sóc động vật, với những điều luật rất rõ ràng và cụ thể. Các vật nuôi trong nhà đều có tên riêng và gắn bó với chủ nhân như các thành viên trong gia đình của họ.
Điều này thể hiện ở việc các vật nuôi (thường là chó, mèo) được coi như một tiêu chí nhận diện một người nào đó khi nói, viết về họ bên cạnh những tiêu chí khác năm/nơi sinh hay tuổi, tình trạng gia đình (kết hôn hay chưa, tên vợ/chồng, số con, tên vật nuôi). Thật thú vị khi ngồi viết những dòng này tôi không kìm được cười khi trong một chương trình trên truyền hình Phần Lan một người đàn ông giới thiệu mình rất trang trọng: “tôi có một vợ, hai con, ba con chó và ba con vẹt”.
Theo con số của Thống kê Phần Lan, năm 2015, cả nước có tới 800.000 con chó (tức cứ khoảng 7 người nuôi 1 con chó trong nhà), tăng 200.000 con so với năm 2012.
Nếu có dịp đến Phần Lan qua sân bay Helsinki bạn sẽ được nghe tiếng chim hót líu lo vọng ra từ trong nhà vệ sinh ở sân bay này. Hội những người yêu chim ở Phần Lan có 35 chi hội trong cả nước với hơn 11.000 hội viên. Các hoạt động của Hội là khuyến khích việc theo dõi, nghiên cứu, bảo vệ chim cũng như thói quen và sự đa dạng của chim. Hàng năm hội xuất bản 3 tạp chí về chim như: “Linnut – Chim”, “Tiira” và Ornis Fennica” (3 tháng/số) và “Linnut year book”.
Năm 2015 Viện Môi trường Phần Lan đề xướng chiến dịch 1 triệu tổ chim trong toàn quốc nhằm tăng thêm sự đa dạng và cứu 28 loài chim đang bị đe dọa biến mất ở nước này. Tháng 3.2016 Công ty Phát thanh và Truyền hình Phần Lan (YLE) đã hưởng ứng chiến dịch này và chỉ trong vài tuần đầu tiên khoảng 300.000 người đã đăng ký tham gia.
Đặc biệt, ngày 14.12.2016, YLE đưa tin và hình trong chương trình thời sự buổi tối rằng Phần Lan có hai đảng mới thành lập, nộp hồ sơ lên bộ tư pháp đề nghị được công nhận hoạt động, trong đó có đảng mang tên: Quyền của động vật (eläinoikeus puolue). Phần Lan là quốc gia đầu tiên trên thế giới có ngày thiên nhiên (luonnon päivät) trong năm như những ngày lễ lớn khác của dân tộc và đặc biệt năm 2017, nhân 100 độc lập, Phần Lan có 4 ngày môi trường trong năm (4/2; 20/5; 17/6 & 20/8).
Giản dị và khiêm tốn
Khiêm tốn, giản dị là một đặc điểm rất dễ nhận thấy ở người Phần Lan. Người Phần Lan không thích khoa trương vì thế thật khó phân biệt và cũng ít có sự khác nhau nhiều giữa người giàu và người nghèo, giữa người lao động chân tay và lao động trí óc trong xã hội. Người Phần Lan không khách sáo, cầu kỳ trong sinh hoạt hàng ngày cũng như trong nghi thức ngoại giao. Họ rất khiêm tốn và ít nói về dân tộc mình nhưng lại rất quan tâm đến nhận xét của dân tộc khác về họ.
Khi Thủ tướng Italia và Tổng thống Pháp chê các món ăn của Phần Lan, một làn sóng phản đối đã dâng lên trong xã hội và trên các phương tiện truyền thông ở Phần Lan. Ngành du lịch đã tổ chức giới thiệu món ăn Phần Lan với khách nước ngoài và một số website mới về ẩm thực liền xuất hiện.
Nhưng khi cả thế giới khâm phục và ca ngợi Phần Lan được xếp là quốc gia có nền kinh tế cạnh tranh nhất toàn cầu, có nền giáo dục ưu việt với chất lượng giáo dục phổ thông tốt nhất thì Bộ trưởng Ngoại giao Phần Lan phát biểu: “Không nên quan trọng hoá sự xếp hạng đó và chúng tôi nhận thức rằng Phần Lan không phải là tuyệt vời trên lĩnh vực này cũng như nhiều mặt khác”.
Quan niệm sống của người Phần Lan là “Nhỏ là đẹp”, “Ít là nhiều”. Các công ty có doanh thu cao nhất tính theo đầu nhân công của Phần Lan thường là những công ty có quy mô nhỏ như kiểu Supercell, Rovio. Trường học Phần Lan cũng có quy mô nhỏ và số giờ dạy và học thấp hơn các quốc gia khác. Có lẽ vì vốn là những người thôn quê, từ rừng ra và công nghiệp hóa muộn hơn so với các nước châu Âu khác nên người Phần Lan sống đơn giản, theo kiểu “ăn chắc mặc bền”.
Các công trình kiến trúc, thiết kế của Phần Lan đều nhỏ gọn, giản đơn nhưng rất hoàn hảo, thuận tiện. Logo của các hãng nổi tiếng của như NOKIA, KONE, ARABIA, IITALA, FORTUM… cũng như sản phẩm của các hãng ấy đều thể hiện sự đơn giản, song không kém về thẩm mỹ và sang trọng. Kiến trúc của các công trình xây dựng cũng vậy.
Sự khiêm tốn, giản dị, không cầu kì của người Phần Lan còn thể hiện qua thói quen sử dụng tên gọi trong giao tiếp. Khác với một số dân tộc khác người Phần Lan thường không coi trọng việc sử dụng chức danh, tước hiệu trước tên mình. Không chỉ với bạn bè thân quen, người mới quen, đồng nghiệp thường gọi nhau bằng tên riêng hoặc ngôi thứ hai số ít “sinä”, mà ít khi dùng từ ngôi thứ hai số nhiều “Te” như một số ngôn ngữ khác.
Một nữ sinh người Malaysia từng học đại học ở Phần Lan kể rằng, theo văn hóa của người phương Đông chị thường chào và gọi giảng viên ở trường với danh xưng “Teacher – thầy”. Nhưng cuối cùng cô đành từ bỏ vì nhận ra rằng các giảng viên không để ý khi cô gọi họ “Teacher”. Sau đó cô chỉ gọi tên của giảng viên thì người đó hướng về cô ngay lập tức! Từ đó trở đi cô chỉ gọi tên riêng của tất cả các giảng viên ở trường mình.
Nói về người Phần Lan, một nhà báo Lithuania đã viết rất hay rằng: “Nếu phải phác hoạ chân dung Phần Lan, tôi sẽ vẽ một người khổng lồ bằng băng với cái đầu ngẩng cao và nhìn thế giới xung quanh với đôi mắt ngây thơ. Ngay cả hiện nay người Phần Lan vẫn là những người đứng đắn ngây thơ, hiện đại và dễ xúc cảm. Phần Lan là nơi cuộc sống thời thơ ấu của thế giới hiện hữu”. Sau mười lăm năm sống và làm việc với người Phần Lan trên đất nước của họ, tôi nghiệm thấy nhận xét này thật chuẩn!
(hết 7 nét tính cách và lối sống của người Phần Lan)
Nói thêm về minh bạch Phần Lan
Trong tất cả những việc làm thể hiện sự minh bạch và công khai của xã hội Phần Lan, việc công khai thu nhập và thuế của mọi công dân (từ Tổng thống đến người dân thường) là đặc biệt nhất. Kể cũng lạ khi ngày, tháng sinh của mọi người hay điểm số của học sinh ở trường học được coi là bí mật thì thu nhập và thuế đóng hàng năm của từng người lại được công khai.
Có lẽ trên thế giới không có quốc gia nào làm như vậy. Với nhiều nước, chuyện thu nhập và thuế được coi là vấn đề bí mật và chỉ những cơ quan và cá nhân có liên quan mới được biết.
Hàng năm cứ vào ngày 01/11, Cục thuế quốc gia (Verohallinto) công bố thu nhập và mức thuế của người dân năm trước trong cả nước và 29/11, những người đóng thừa thuế sẽ được nhận lại tiền thừa còn những ai đóng thuế chưa đủ trong năm trước thì lúc này sẽ phải đóng thêm. Ngày nay, ngày 29/11 hàng năm được gọi là Ngày Thuế của Phần Lan. Không chỉ thu nhập từ lương, thu nhập từ nguồn tài sản hoặc lợi tức khác, mức thuế đóng mà danh tính, năm sinh của người đóng thuế cũng được công khai.
Những năm trước đây, các ông chủ của những công ty nổi tiếng như Nokia, Fortum, Kone luôn dẫn đầu danh sách những người có thu nhập cao nhất Phần Lan. Có năm, báo chí cho biết tiền thuế của Chủ tịch hội đồng quản trị Nokia là Jorma Ollila đủ cho tất cả học sinh phổ thông của thành phố Espoo (nơi ông Ollila đóng thuế) ăn trưa. Nhưng từ sau những năm 2010 trở đi các tên tuổi mới đã thay thế họ.
Chính sách và thủ tục thuế của Phần Lan hết sức chặt chẽ và rõ ràng. Để được nhận lương từ một chỗ làm việc nào đó ở Phần Lan người lao động cần phải có thẻ thuế và một tài khoản ngân hàng. Vì vậy sau khi đã có hợp đồng làm việc bạn cần nộp thẻ thuế và số tài khoản cho nơi mình làm việc, sau đó chỗ làm sẽ trả lương vào tài khoản cho bạn. Nơi làm việc sẽ trích từ số tiền lương được nhận của người lao động theo phần trăm thuế phải đóng của người đó trong thẻ thuế để chuyển cho cơ quan thuế.
Vào tháng 1 hàng năm các cơ quan thuế gửi thẻ thuế mới của năm cho tất cả những người có đăng kí ở cơ quan thuế năm trước để bắt đầu từ 01/2 thẻ thuế mới này được sử dụng. Từ cuối tháng 3 hoặc đầu tháng 4 cơ quan thuế gửi bản thu nhập và thuế năm trước cho người đóng thuế. Ngày 13/5 là hạn cuối cùng người đóng thuế phải gửi lại bản tính thu nhập và thuế của năm trước này (kèm theo kê khai hay khiếu nại, nếu có) cho cơ quan thuế.
Tháng 8 cơ quan thuế gửi văn bản quyết định thu nhập và thuế của năm trước cho các cá nhân sau khi đã xem xét kê khai hay khiếu nại. Ngày 1 tháng 11 cơ quan thuế công bố thu nhập và thuế của năm trước trong toàn quốc cho các phương tiện truyền thông, sau đó danh tính, thu nhập và thuế của 100 người có thu nhập và đóng thuế cao nhất toàn quốc được công khai trên mạng.
Tất cả những người có thu nhập và đóng thuế được công khai trên mạng có thể tìm thấy thông tin thu nhập và thuế của mình trên trang mạng của cơ quan thuế có tên “Verokone – máy thuế” bằng cách nhập các thông số cá nhân của mình. Ngày 29/11 cơ quan thuế sẽ trả tiền vào tài khoản cho các cá nhân được nhận lại tiền thuế đóng thừa của năm trước để mọi người có chi phí chuẩn bị đón Giáng sinh và Năm mới. Vì vậy ngày này được nhiều người gọi là “ngày thuế” ở Phần Lan.
Trả lời